Recent Posts

czwartek, 2 grudnia 2010

Agdz






Lubię Agdz. To było pierwsze miejsce, kiedy dawno temu odnalazłam tu klimat pustynnych okolic. Objawił się w zaparkowanych, zdezelowanych ciężarówkach, kręcących się wokół Harattydach (potomkach czarnoskórych niewolników z Sahary), nomadach w turbanach na głowach i wiatrem który unosił śmieci...Taki Bagdad Caffe...




Agdz. Mała senna mieścina na “szlaku 1000 kazb”*( patrz post: "dolina rzeki Draa"). Jedno z miejsc, gdzie zatrzymywały się karawany transsaharyjskie z towarem.
Całe życie miasteczka skupia się na placu w centrum.



Można tu zjeść np. kurę z rożna za 45 MAD w towarzystwie kotów, tajina / garnek z duszonym mięsem/,



wypić czajniczek herbaty lub kupić bochenek chleba prosto od piekarza. A potem udać się na spacer np. odwiedzić kramik Czarownika. Oj, czegoż tu nie ma, na wielkiej płachcie rozłożonej na chodniku! zasuszone skorupy żółwia na szczęście, pyłki, proszki, mikstury na dolegliwości wszelakie i wiele innych sekretów znanych tylko jemu.


Spaceruje po targu, który niegdyś pełnił funkcje “fundku” czyli zajazdu dla wielbłądów, a gdzie dzisiaj na małych straganach powiewają bawełniane chusty, z których mężczyźni ukręcą turban, jakieś sukna, sznurek, stragan z morelami (sezon) i oczywiście stosy kartonów z daktylami. Małe czarne dobrze poduszone z Zagory. Słodkie ...


Jedzą je namiętnie tutaj gdyż to znakomity afrodyzjak :) jem i ja!

Kawałek dalej, mijając rzeźnika ( dzisiaj w sprzedaży głowa kozia), jest wejście na targ warzywno – owocowy.



Marokanki na targu robią bardzo długo zakupy. Oglądają każdy produkt dokładnie, kładą na wagę, oglądają ze wszystkich stron raz jeszcze a następnie wrzucają do plastikowe miski na zakupy lub odkładają z powrotem.



Słonce powoli sięga zenitu. Muezin nawołuje na modlitwę. Dzisiaj piątek, wiec za chwile meczet przy placu zapełni się wiernymi. Będą to mężczyźni (kobiety wolą modlić się w domu lub przy grobowcu marabuta)
Zmierzają wiec panowie w białych szatach, w kapturach na głowie ( dżelaba) – jak duchy. Zdejmą buty i potem już tylko zobaczę kolory skarpetek i... Będą bić pokłony na wschód. W stronę mekki. Gdzie kamień czarny....



Szlak “1000 kazb” ciągnie się do M'Hamid. Autobus wiezie nas po wąskiej asfaltowej dróżce, ta stara droga, tzw “ piste” biegnie równolegle po lewej stronie przy korycie rzeki Draa. Po lewej ciągną się oazy i rdzawe kasary ( wioski z gliny), kazby ( domy), po prawej trochę nowsze osady mieszkalne. Był to znakomicie obwarowany główny szlak karawan. Widok niesamowicie piękny. Taka dżungla palmowa wśród której wystają zamki z piasku.




Stop. Pani będzie wymiotować
Stop. Oaza i kazba. Czas na spacer.



Poznałam Hassana, pracuje jako przewodnik po oazie. Chudy mojego wzrostu o wielkich brązowych oczach i niedbałym zaroście. Zęby prawie w komplecie. Dżinsy i turban.

Mam żonę i piątkę dzieci mówi do mnie -  Trzy dziewczynki i dwoje chłopców, dwie palmy daktylowe. Znam hiszpanki, włoski, francuski...i wiesz byłem w Casablance i w Marrakeszu. A ty?

A ja? - myślę gorączkowo -  Ja ...ja ... tez byłam w Casablance...i Marrakeszu....mąż...? aaa....palmy? Nie, nie mam. Dzieci ? ....aaa a jak to będzie po marokańsku?

Proszę Państwa Hassan wejdzie na palmę! I wskoczył na wierzchołek. Ja za nim...


O– zobaczcie – mówię kiedy po chwili spacerujemy po oazie -  tu mamy jarmuż a tu pszenicę do kuskus a tam, na drzewach granaty!



Oaza to wielkie pole uprawne i sad w jednym, tylko zamiast jabłoni i gruszy są palmy. :)



Dlaczego nie ma cienia? Marudzą
Chcecie cień ? To idziemy w gości do Paszy. O, ta kazba ogromna na wzgórzu to jego dom. Chodzimy na herbatę.



Tak, spacerowałam po tym zamku z piasku, i zasiadłam w salonie w wieży aby razem z Hassanem, z Pasza o jednym oku pokrytym bielmem i z turystami wypić herbatę.


Pijąc, jak to zwykle bywa, dobrze zacząć jakąś historię.
 


Spojrzycie na swoje ręce – mówię - jak na lewej zobaczycie u nasady palców kreskę biegnąca w szerz dłoni wstańcie!. Cisza. Nikt nie wstał ale za to Hassan wytrzeszczył oczy z przerażani. No tak poruszyłam temat tabu.

Ja mam - powiedział Pasza.
Teraz ja zamilkłam
Ale o co chodzi? – zaczęli niecierpliwić sie turyści
Hmm...jest taka wiara, że Ci którzy maja taki znak na ręce, to ludzie obdarzenie "baraką", specjalnym darem....Samo to, iż przeżyli, oznacza ze maja szczęście. W dzieciństwie, byli bowiem porywani przez poszukiwaczy skarbów a potem mordowani, tak jest do dziś. Maja dar przyciągania pieniędzy...
A Hassan siedział i kiwał głową...

Jeździmy dalej w stronę Zagory
 

Zagora to pierwszy przystanek karawan w Maroku, tych co wędrowały z obecnego Mali. Wiozły z Timbouktu m.in. złoto i sól. W zamian za złoto dostawiali cukier, suszone owoce, skóry zwierząt. Ile dni trwała ta podóż do Zagory? To zagadka dla Ciebie podróżniku, odszukaj znak który wskazaywał wszyskim kierunek trasy a także jak długa musi to być podróż :)


Obecnie Zagora to duże miasto (150 tyś. mieszkańców). Tętni życiem tylko główna ulica. Znajdziesz na niej: kawiarenki, sklepiki spożywcze, bakomaty, warsztaty samochodwe a także mnóstwo agancji które oferują wyprawę na pustynie Chiggaga. To jest najważniesze źródło zarobku mieszkańców. Każdy kto ma wielbłąda zagarnia turystę na WIELKĄ WYPRAWĘ ;)


A w oazie życie toczy sie powoli... Leniwym strumieniem płynie wodą akweduktem ...


Zimą zaś noce często bywają różowe :)

niedziela, 14 listopada 2010

cenniejszy niż złoto



Jest taki czas, pod koniec października, kiedy słonce nie wypala wszystkiego wokół za to ozłaca swymi promykami wyschnięte wzgórza, w nocy  zaś czuć nadciągającą zimę. To wówczas, Berberyjki z okolic Taliouine, udają się na zbiory kwiatów krokusa. Poukrywał się w dolinkach pomiędzy pięknymi górami Jebel Suira.

Kobiety wyruszają na zbiory o wschodzie słońca. Na plecach maja kosze do których wkładają ręcznie odrywane główki krokusa. Śpieszą się, aby słońce nie wysuszyło kwiatów.
Później odbywa się najważnieszy etap: kobiety dekilatnie odrywaj nitki które zawiera wewnątrz krokus. Kwiat ma tych nitek zaledwie 2 lub 3. Wysuszone na słońcu są jedną z najdrożyszch przypraw świata. Dlaczego? Ponieważ aby otrzymać 1 kg tej przyprawy potrzeba aż 150 tyś kwiatów.



Szafran jest przyprawą korzenna, rozgrzewającą i kiedy ziąb daje się we znaki wsyp  garść dobrej herbaty do czajniczka zalej woda i zaparz a pod koniec dodaj parę nitek szafranu..Taka herbatka szafranowa osłodzona miodem nie tylko rozgrzewa ale tez cudnie pachnie i pozytywnie wpływa na zmarzniętą dusze :)


Czasami w sezonie szafranowym Berberyjki duszą w "tagine" kurczaka z dodatkiem tej cennej przyprawy. Oczywiście nie chodzi o nadanie kurze żółtego koloru / choć jak wiadomo szafran rozpuszczony barwi na żółto i to nie tylko kury, ale i szaty, o czym wiedzieli już starożytni, którzy wykorzystywali go m.in. jako barwnik/ .
Zaś w Polsce w kuchni staropolskiej słychać było takie okrzyki: " pieprzno i szafranno mości panno! "
Bisaha!

środa, 10 listopada 2010

Taliouine

Jedziemy do Taliouine, 200 km od Agadiru, 150 km od Ait ben Haddu,  wioska przycupnieta w dolinie pomiedzy Atlasem Wysokim a Górami Sirua.
Przez środek wioski przepływa rzeka, a raczej jest to koryto, ze śladowymi ilościami wody spokojnie płynącej lub niewielkie kałuże w których rechoczą żaby. W dolinkach, w okolicy rosną krokusy z których to powstaje po żmudnym procesie obróbki jedna z najdroższych przypraw na świecie czyli szafran.
Cisza i spokój. Jednym miejscem rozrywki jest głowna ulica która przecina wioske na pół. Tam ulokowały sie sklepy spożywcze i herbaciarnie, i jest oczywsicie i pucybyt i warsztat mechaniczny a nawet stacja beznynowa.

Nad wsią dominuje wielkie zamczysko – kazba – warownia rodu Glouich, zamieszkała w XIX wieku przez kuzynów tych Wielkich Panów Atlasu Wysokiego -  jak ich zwano, gdyż zarządzali tymi terenami.


Kazbę wprawdzie można oglądać tylko z zewnątrz, gdyż jest częściowo zamieszkała. Nie, nie przez potomków Glaoui, choć kto ich tam wie...
 Jest to prawie ruina. Strzelają w niebo wieżyczki z których to pewnie kiedyś strażnik wypatrywał kto idzie: wróg czy przyjaciel.
 
 
 
 
Na jednej z wież, gniazdo uwił bocian. Bramy, niegdyś były obsadzone strażą, teraz przez otwarte drzwi tylko hula wiatr.
 
 
 
Można wejść na główny plac, gdzie pewnie zbierali sie interesanci.


Przy kazbie parę malutkich chatek z gliny. Słychać radio. Ot, cywilizacja.

Rady praktyczne:
Jak tu trafić? Jedziesz główna i jedna asfaltowa droga we wsi ( od strony Tarudant ) po prawej masz rzekę (“oued” czyli koryto, które zapełnia sie częściowo przy wiosennych roztopach śniegu) mijasz je jadąc dalej asfaltowa droga a następnie zraz za – skręcasz w prawo. W drogę nieutwardzona. Kazbę widzisz z oddali cały czas. Obok niej znajduje sie najlepszy hotel w mieście: “Ibn Toumert”. Wewnątrz hotelu - basen. Pokoje: wyobraź sobie meble dla krasnali. Malutkie stołki, sofy i stoliki. Taka imitacja salonu marokańskiego. Miniaturowy balkonik. Ale to wszystko wystarczy aby zapewnić wygodny odpoczynek. Za pokój 2 osobowy oczywiście ze śniadaniem zapłacisz 400 dh (ok 40 euro)

No i ten widok! Z okien widać pofałdowane przez czas góry Jebel Sirua. Łyse góry. Taliouine ukrył sie na ich zboczach. I ta cisza i spokój.

 W hotelu pracują sympatyczni mieszkańcy wioski, to nic iż w większości mówią tylko we własnym dialekcie Berberów. Liczą sie chęci pomocy turyście, a te sa duże.
- mogę prosić kawę z mlekiem, duża? - zapytałam kelnera?
Nie ma mleka mleko będzie o 19.00 – powiedział z uśmiechem, ale spojrzał na mnie i chyba w moich oczach zobaczył rozczarowanie ( a było ono ogromne) gdyż szybo dodał : ale jest kawa! :) uśmiechając sie przy tym promieniście. Spojrzał raz jeszcze na mnie, pomyślał chwile i znowu dodał:  i herbata!

-Nie ma mleka? Spytałam jeszcze raz w nadziei ze może źle zrozumiałam
Przyszedł recepcjonista pytając w czym problem, stałam tak patrząc na jednego i drugiego i każdy z nich śmiejąc sie mówił ze mi zrobią kawę bo jest kawa, czarna a mleko będzie o 19.00
- o 19.00...to za ponad godzinę...popatrzyłam na zegarek  i na nich - hmm...staliśmy tak przez chwilę bezradnie patrząc na siebie - Dobrze odpowiedziałam na ich uśmiech, będę za godzinę jak będzie mleko...
Warto było poczekać. O 19.00 zeszłam po moja kawę. Parzenie jej zabrało kolejne 10 minut
i na tacy pod mój nos wjechała duża szklanka i dwa dzbanki porcelanowe, jeden z kawa drugi z mlekiem! Mleko było podgrzane... Na dowód symaptii dostałam na spodeczku do kawy 5 kostek cukru. Dlaczego 5 a nie 6! ? gdyż 5 to liczba przynosząca szczęście, jak pięciopalczasta dłoń Fatimy jak pięciopłatkowy kwiat z czarnym (ochronnym) kamieniem pośrodku.
Dostałam kawę zrobiona od serca
Kawa taka, popijana na balkonie, gdy zapada zmrok i góry przybierają mroczny kształt a jeszcze w oddali widać ostanie promyki zachodzącego słońca, i tylko słychać szum palm targanych wiatrem smakuje wybornie!

Trasy i scieżki czyli wolne popłudnie w Taliouine:



Co robić? Wokół hotelu i kazby są wydeptane ścieżki. Wybierz jedna z nich i idź nad rzekę i dalej w stronę centrum wioski albo objedz twierdze przez gaj gdzie rosną oliwki i migdałowce.
Do sklepu kilometr, trzeba wyjść z hotelu i na prawo, dróżką w stronę zabudowań. Po 10 minutach będzie sklep a potem wjedziesz pośród domy, miniesz warsztat samochodowy, souk a wszędzie po ulicach Będzie hulał wiatr i unosił piach.



Wychodzę więc z hotelu i kietuje sie na prawo w stronę skepu i souk (targu) Po chwili dogania mnie kobieta ubrana w bawełnie suknie i jeszcze spódnice, okryta szczelnie chustą. Wszystko to ma kolorowe, na dłoniach ciemna henna.
- Salam - mówie
- Salam - odpowiada -  Labes? Beher? - pyta
I tak sobie wędrujemy: ona i ja rozmawiając każda w swoim języku i uśmiechając sie do siebie. Zostawiam ja po dłuższej chwili, macha na pożegnanie. Zdradziła, iz mieszka w kazbie. Czy fajnie? Wzruszyła ramionami...Mieszka tam 5 rodzin...
Obejrzałam sie za siebie, gdzie kątem oka dostrzegłam częściowo zawaloną warownie...

Ideę dalej, chce dojść do głównej drogi. Ufam iż znajdę ścieżkę Jestem sama. Spokój. Ktoś tam siedzi pod murem, gdzieś w oddali szczeka pies, jedzie samochód...
Przedzieram się przez podwórza domów, uliczkę z zamkniętymi warsztatami.


O tu otwarte drzwi, zajrzę do środka. Leży sobie pani ubrana w błękitna suknie na podłodze...odpoczywa?
Pan z chlebem w ręku przechodzi obok mnie i wchodzi do kolejnych drzwi, idę dalej wydeptaną ścieżką i szukam przejście w dół , do koryta wyschniętej rzeki a potem dalej do głównej ulicy.



Gdzie co krok coś zaskakuje w krajobrazie, ot np. Mijam samochód porośnięty trawą...



panią z wiadrem na głowie...
 
 

Spacer był udany. Drogę do wsi odnalazłam, przeszłam przez rzekę prawie sucha noga, bo jeden but wpadł mi do wody,
 
 
 poznałam chyba wszystkie dzieciaki w wiosce, spotakłam kobiety zbierające trawę dla zwierząt
 
i kobietę przeganiającą owce przez rzekę.
 

A gdy słonce już chowało się za góry i okolica zaczęła przybierać intensywne żółto - pomarańczowe barwy zatrzymałam się na chwilę przy fragmencie kazby, zadumałam nad dawnymi czasy...Pewnie kiedyś była tu sala balowa i ogormny dziedziniec dla gości .


 Roztacza się z tego miejsca znakomity widok na wioskę, można by tu stac długo i patrzeć na zmieniającę się kolory wraz z zachodzacym słońca, ale woła juz muezin na ostanią modliwe. Koczy sie dzień i moja wyprwa po Taliouine.

poniedziałek, 8 listopada 2010

Imilchil

... i będę Cię miał w wątrobie aż do śmierci...lub dłużej*





A było to tak: wysoko w górach Atlasu gdzie od wieków walczyły ze sobą plemiona Ait Hdiddu żyły sobie dwa rody wrogo do siebie nastawione a zmuszone korzystać ze wspólnego źródła wody.
Pewnego dnia chłopak wysłany po wodę ujrzał po drugiej strony źródła dziewczynę z wrogiego rodu, która siedząc na kamieniu prała ubrania. W pewnym momencie ich spojrzenia spotkały się...Odtąd chłopak nie mógł uwolnić się od wielkich kasztanowych oczu dziewczyny i jej urody, a ona...codziennie marzyła aby właśnie w nie patrzył.
I tak zaczęli się spotykać, nad źródełkiem które było ich wyznaczoną granica.
Wreszcie wyznali swe uczucia rodzicom. Jakże ich wielki smutek był gdyż usłyszeli odmowę na małżeństwo i na dalsze schadzki.
Pewnego jesiennego wieczoru kiedy kolory zachodzącego słońca naznaczyły krajobraz purpura, podeszli do siebie, złapali się za ręce, pocałowali i skoczyli do wody.
jednak los im nie sprzyjał, nie zgięli ale tez nigdy się nie odnaleźli. Ponoć pasterze widzieli ich gdzieś błąkających się po górach. Ktoś widział jak chłopak siedział dzień i noc i płakał po jeden stronie urwistych zboczy atlasu a dziewczyna po drugiej...
Siedzieli ponoć tak długo aż wypłakali jezior Tisli i Isli  Co w języku ich rodaków - tamazight - oznacza to Narzeczoną i Narzeczonego.




Prawda to czy nie jeziora są do dziś Isli i Tisli oddzielone górami a połączone sercem. Sercem dwójki młodych zakochanych którzy nigdy nie mogli byc ze soba razem. Wypłakali wiec te wielkie krople wody (...)
zaś ich rodzice po długich poszukiwaniach zrozumieli jaki bład popełnili nie pozwalać im połączyć się węzłem małżeńskim. Postanowili , aby odpokutować winę - ze od tego momentu az do końca świata co roku w dzień tej tragedii będzie się odbywało wielkie swieto: Targi Narzeczonych.
I tak się dzieje, mussem / tak się w ich języku zwie wszystkie festiwale/ w wiosce Imilchil odbywa się w ostatni weekend września. Jest to szansa na zaręczyny wszystkich pann i kawalerów na wydaniu z okolic a także wdów, wdowców i rozwodników.
I ja tam byłam, herbatę z nimi piłam ...

* wyjaśnienie : w Maroku w momencie ślubu, młodzi którzy wkładają sobie obrączki na palce wypowiadają właśnie takie słowa... gdyż najważnieszym organem jest w tej kulturze nie serce a wątroba.

niedziela, 13 czerwca 2010

Aït-Ben-Haddou

Aït-Ben-Haddou


fot.: ksar Ait Ben Haddou

Podróżniku, wyobraź sobie miejsce otoczone ze wszystkich stron górami w tym od zachodu najwyższym masywem gór w Maroku, czyli Atlasem Wysokim (jego południowym zboczem). Pomimo tego iż Ait Ben Haddou usytuowane jest w dolinie Ounila a nawet przepływa przez wieś okresowa rzeka, 


                                   fot.: wioska widziana z ksaru a w tle ośnieżony Atlas 


to krajobraz tonie w jesiennych barwach. Wydaje się że ksar Ait Ben Haddou to taki zamek ulepiony z gliny.


fot.: ksar widziany z wioski


Całe Ait Ben Haddou dzieli się na dwie części:
- nową wioskę, kiedy to mieszkańcy ksaru stwierdzili, iż ciężko im żyć tam bez wody i cywilizacji (ogólnie), zaczęli przenosić się na druga stronę rzeki. Właśnie rzeka - Mellah (słona, gdyż jej wody przepływają obok kopalni soli kamiennej) jest taką granica. Powoli zaczęła powstawać dobrze zorganizowana wioska ze szkołą podstawową, meczetem, hotelami, sklepami spożywczymi, kawiarniami i restauracjami / gdyż Ait Ben Haddu jest łakomym kąskiem dla inwestorów branży hotelarskiej/. 
- Najważniejsze jednak było to, iż powstał wodociąg, po wodę nie trzeba już chodzić 16 km w góry - jak do było kiedy mieszkało  się w ksarze - wspomina mama Mohameda.  

Nową wieś przecina droga asfaltowa, która prowadzi dalej, w stronę gór, w stronę przełęczy Telouet. Jeszcze w XIX wieku był to główny szlak karawan, który biegł z Zagory w stronę Marrakeszu. Przebiegał również przy rodowej siedzibie Panów Atlasu Wysokiego (Gloui) - miejscu o niechlubnej historii, o której w innym rozdziale. Teraz jest to rzadko uczęszczana droga, za wyjątkiem turystycznych 4x4. 
Aby dość do ksaru, należny się zatrzymać w nowej wsi i .... tu już podróżniku jak Cię fantazja poniesie albo po prowizorycznym moście / gdyż woda w rzece (słona!) jest od listopada do maja / ułożonym z worków wypełnionych piaskiem 




/ obecnie buduje się nowy most na rzece - co jest niesyty porażka architektoniczna , takim koszmarkiem szpecącym krajobraz ale pewno będzie to duża ulga dala tych 8 rodzin które wciąż mieszkają w zabytkowym ksarze, gdyż suchą noga będę mogli wszyscy spacerować wte i we wte /.






Albo skorzystać z usług chłopaków którzy to oferują Ci osiołka / uwaga! nogi trzeba wysoko do góry podnosić bo osiołek malutki jest.. ;) / albo muła i za 20 - 40 MAD -  tam i z powrotem/ przejeżdżasz rzekę .



                              fot: kładka z worków z pisakiem a'la most przez rzekę Mellah

                                         fot.: przeprawa w pław lub na mułach

A za rzeką ogromna budowla z gliny. Z wieżami, maluśkimi okienkami. Budowla ta zwana jest ksarem i od XVI wieku aż przez 400 lat broniła mieszkańców przez rabusiami. Czyli ksar to ta druga część wioski Ait Ben Haddou

fot.: ze szczytu  ksaru.

Ksar można porównać do ufortyfikowanej wioski mającej funkcje obronne i składające się z pojedynczych kazb / domostw/ wewnątrz murów. Ksar służył za siedzibę rodu synów Haddu, bo tak tłumaczy się nazwę  Ait ben Haddu.
Teraz mieszkają w tych domach z gliny może i Ci którzy niegdyś dzielnie stali u boku władców Haddu i bronili ksaru przed Panami Atlasu Wysokiego lub innymi rabusiami. Tak jak wspomniała już tylko 8 rodzin pozostało wewnątrz.

Zycie tu wcale nie jest łatwe, pomimo tego, iż kasr jest wpisany na listę zbytków U.N.E.S.C.O. ( w 1987 roku) i co roku unowocześnia się życie wewnątrz tej budowli z gliny.  Chociażby są teraz pięknie wyłożone płytami ulice, chodniki, schody czyli nie ma ubitego klepiska z gliny. Dzięki temu zmniejszyły się problemy z piachem który unosił się wszędzie i wkradał do oczu.

                                              fot.: jedna z uliczek wewnątrz ksaru

Najstarsze budowle datuje się na 17 wiek. Ocalało niewiele, te w dolnej części bogate kazby świetnie funkcjonują do dzisiaj. Co rok trzeba je odnawiać gdyż materiał budowlany to tradycyjnie glina zmieszana rożnymi sklecającymi całość elementami i drewno. 




Domy mają tradycyjny układ. Wewnątrz znajdują za zarówno pomieszczenia gospodarcze jak magazyny , kuchnia, spiżarnia, zagroda dla zwierząt jak i mieszkalne . 


                                     fot.: jedno z wejść do domu 

 Juz prawie wszyscy maja bieżącą wodę w domu - co nie znaczy że są łazienki - w takim rozumieniu tego pomieszczania jak u nas. Ci którzy maja wodę to przeważnie jest to kran na korytarzu,  który pełni wszelakie funkcje. Kiedyś te krany były na zewnątrz i aby umyć zęby trzeba było wyjść rano na ulice :)
Życie, w większości, toczy się na dachu, gdzie wiesz asie pranie, suszy produkty spożywcze jak np. figi 








Na dachach latem też się śpi i je śniadania :)






Mieszkający w ksaru maja poza murami osady niewielkie poletka uprawne, nawadniane  z rzeki gdzie woda jest jak wiemy... słona. (pomidorów już nie solą ) :)




Spacerując po ksarze warto wdrapać się na samą górę , gdzie niegdyś była cytadela kaida Haddu oraz spichlerz a dzisiaj roztacza się znakomity widok na okolice. 
Po drodze mija się parę straganów z pamiątkami, warto dłużej zawiesić oko na  obrazach wypalanych słońcem / kartka papieru, szkic, szkło powiększające/  .




Wędrując / z osiołkiem czy bez;) / możesz natknąć się na meczet / jedyny/, funduk ( czyli zajazd gdzie handlarze którzy szli karawana mogli bezpiecznie przepakować lub zostawić towar/ i oczyścicie domy które bardziej teraz przypominają żywy skansen, gdyż turyści chętnie są zapraszani do środka i za jakiś datek można zobaczyć jak się żyje w takim ksarze.


W ksarze nie ma kawiarni ani restauracji, w celu wypicia herbaty, kawy lub zjedzenia tajin należy ponownie przejść rzekę i zatrzymać się w jednej z dwóch kawiarni z tarasami widokowymi na ksar. 



 Czasami te widok może przyjąć groźny wygląd... popijając herbatę wyobraźnia możne ponieść w te wieki kiedy ksar pełnił funkcje obronna, a jak widać miejsce jest nie do zdobycia. Strategicznie idealnie usytuowany. 


cdn.





Informacje praktyczne:
Jadąc od strony Ouarzazat (ok 30 km), po wjechaniu do wioski, zatrzymaj się w centrum Ait Ben H. czyli przy meczecie.
Jest tylko jeden w centrum więc trafisz. Tu tez znajdują się sklepy spożywcze, skrzynka na listy, sklepik z pamiątkami, pocztówkami i kartami telefonicznymi oraz kawiarenki.  Można zostawić auto i dalej udać się na zwiedzanie ksaru.
/ patrz mapa dróg/c.d.n.